ELEN enrico lobina

S’importàntzia de su movimentu linguìsticu e sa lìngua sarda. Interbista cun Davyth Hicks.

Davyth Hicks at fundau ELEN (European Language Equality Network, Arretza Euròpea po s’Egualidadi de is Lìnguas). Imoi est su segretàriu generali de ELEN.

ELEN ponit apari 45 lìnguas, 166 assòtzius de 24 stadus. A ELEN dd’ant arreconnotu su status bonu po si fai ascurtai in su Stamentu europeu, in su Consillu europeu, in is Natzionis Aunias e in s’UNESCO.

Davys at detzìdiu de arrespundi a is preguntas cosa nosta. Spereus chi siat s’inghitzu de unu tretu longu de fai impari.

D: Davyth, ses su segretàriu generali de ELEN. Antis de fueddai de is chistonis prus de atualidadi chi seis contivigendi, m’iat a praxi a ti intendi impitzus de una pregunta generali meda: cali est, a parri tuu, s’arrelata aintru lìngua e libbertadi? Chi in d-una citadi, in d-unu logu sa lìngua de cussu logu no est imparada in sa scola, in is mèdia, podeus fueddai de una citadi e de unu logu “lìbberu”?

Sa tenta generali de ELEN est de podi bivi is vidas nostas imperendi is lìnguas nostas in totu is logus e is momentus, est a nai in totu is “podèrius sotiziolinguìsticus”. Aintru nci funt puru is mèdia e s’imparu. Chi est normali po unu slovenu a andai a sa scola mèdia slovena, poita no depit essi su pròpiu po unu brètoni chi bolit andai a sa scola brètona in Bretagna? Chi est normali po unu lituanu a andai a sa scola mesana pagada de su stadu aundi si fueddat lituanu, poita no fait po unu sardu a andai a una scola mesana de lìngua sarda, pagada de su stadu? Poita, chi s’Europa fueddat e scrit po su chi pertocat s’amparu e s’egualidadi de sa diversidadi linguìstica, poita pustis andat a s’imbressi, in sa chi nant “Europa progressista” de su de XXI sègulus? Poita is lìnguas nostas depint essi cunsideradas cun bisuras diaici diversas, poita si minusprètziant, poita fillus nostus funt minusprètziaus candu bolint fueddai o imparai is lìnguas nostas, e poita s’egualidadi aintru is lìnguas no est sa normalidadi? Tui mi preguntas chi seus lìbberus, perou ita bolit nai diaderus? Sa majoria de nosu, de is chi fueddant una lìngua de su logu, no podeus bivi is vidas nostas in sa lìngua nosta e gherraus contras a su minusprètziu chi provaus a ddas imperai. Insaras s’arrespusta est “NO”, po su chi pertocat custu no seus lìbberus. Sa situatzioni est diaici grai chi medas de is lìnguas nosta funt “in perìgulu”.


D: Ita est ELEN? Candu est nàscia e calis funt is disafius prus de importu?

ELEN est s’organizatzioni internatzionali de sa sociedadi civili po s’amparu e su spainamentu de is lìnguas de logu europeas. ELEN est nàscia in su 2012 de is organizatzionis chi fiant in su “European Bureau for Lesser Used Languages (EBLUS), s’ofìtziu europeu de is lìnguas prus pagu imperadas, e atras meda chi gherrànt impitzus de is chistionis linguìsticas. Imoi seus 166, po 45 lìnguas e 24 stadus de Europa. ELEN est nàscia po afiantzai chi is lìnguas de logu tengant un’arrapresentàntzia in d-unu pranu internatzionali, europeu e de su stadu. Is deretus linguìsticus funt deretus umanus e nosu trabballaus po ddus fai arrespetai.

Is disafius prus de importu funt su minusprètziu sistemàticu contras a is lìnguas nostas, su disìgiu de furriai a s’imbressi su protzessu de acalamamentu de is lìnguas de logu, su recuperu linguìsticu, sa farta de agiudu de is stadus e de sa UE e is atzionis de fai po binci custus disafius. Totu custu andat contras de sa pèrdida de sa diversidadi linguìstica in totu su mundu, e una mentalidadi “monolìngua” spainada in stadus meda.

D: Eis trabballau meda in Fràntzia in is ùrtimus tempus po fai passai sa “lei Molac”, e a s’acabu nci dd’eis fata. Ita previdit?

Su proponimentu de lei Molac, avotau de una majòria lada (247 a favori, 76 contras) de su Stamentu natzionali in su mesi de abrili 2021, at detzìdiu chi:

  1. S’imparu fitianu fait a dhu fai atendi de scolas finantziadas cun dinai pùbbricu. Fintzas a oi faiat a ddu fai in is scolas privadas (Diwan, Calandreta, La Bressola). S’imparu fitianu est arreconnotu in d-unu pranu internatzionali comenti sa manera mellus de afiantzai sa fluididadi in s’impreu de sa lìngua de logu, e afiantzat fintzas arresurtaus artus meda po sa lìngua de su stadu
  2. Is comunus ponint dinai po is pipius chi andant a scolas bilingui o in scolas privadas fitianas de lìnguas de logu o a is scolas chi no funt in su logu de su comunu;
  3. S’imparu de sa lìngua “regionali” sprùndit a totu is pranus, de su niu a sa scola prus arta. Fintzas a oi fiat giai sèmpiri un’imparu de scerai;
  4. S’arreconnoscimentu ufitziali de is cartellus in is duas lìnguas in is palàtzius pùbbricus, in is sinnalis de is arrugas, e s’afortiamentu de sa comunicatzioni de is istitutzionis in is duas lìnguas;
  5. Sa scritura ortográfica de is sangunaus e de is nòminis personalis depit arrispetai is particularidadis de dònnia lìngua, imoi, po nai, fait a imperai is diacrìticus, po nai in su nòmini Fañch;
  6. Is lìnguas de logu funt arreconnotas che eréntzia culturali intangibbili chi sa Fràntzia depit promovi e amparai. Si donat su status de “scusòrgiu natzionali” a ainas de grandu interessu comenti lìbburus antigus o arregistratzionis, chi ant a gosai de arregulas specialis.

D: ita est sutzèdiu pustis? Ita at detzìdiu sa Corti Costitutziònali?

Una trumixedda pitichedda de deputaus de LaREM (La République En Marche!), chi funt in Parigi, de cultura giacobbina, chi tenint comenti a arreferimentu a su ministru Blanquer, ant circau a sa scusi de ponni barrancus a sa lei, fintzas si teniat unu grandu arrumbu in totu is partidus. Dd’ant intregada a sa Corti Costitutzionali po dda castiai inguni. Custa faina at partziu su partidu LaREM e iat a podi bessiri unu movimentu de grandu efetu de Blaquer contra a su partidu suu etotu, imoi chi nci funt is eletzionis arregionalis.

Su chi at detzìdiu sa Corti no si podit acetai. Sa Corti at postu in perìgulu totu s’educatzioni fitiana, nendi chi is pipias e is pipius no podint imperai sa lìngua de logu mancu candu giogant aforas, o chi is babbus e is mamas no podint ponni nòminis a is fillus insoru in is lìnguas insoru. Su presidenti Macron est intervènniu po difendi sa lei, e imoi seus abetendi su parri de sa “Mission Castex” chi depit acrarai su contestu giurìdicu po su chi pertocat s’arrelata cun sa costitutzioni de s’educatzioni fitiana. Seus trabballendi impari a collegas in is Natzionis Aunias e in su Consillu de Europa poita ca sa Corti Costitutzionali est andada contra a trataus internatzionalis impitus de is deretus umanus. Sa sentèntzia no arrispetat sa libbertadi de espressada, is deretus de is giòvunus, is deretus de is minòrias e aici nendi. Candu eus a connosci sa bisura legali eus a essi prontus po cramai una campàngia po denuntziai a sa Fràntzia, chi no arrespetat is deretus umanus.

D: tui trabballas in Bruxelles. Cali est su parri tuu impitzus de s’Unioni Europea e is lìnguas de logu, biendi puru su chi est sutzèdiu in Catalùnnia?

S’Unioni Europea iat a podi fai meda de prus e meda mellus, e est una cosa chi pertocat fintzas su trabballu nostu. De pagu no ant bòfiu cuntzertai e avotai una lei impitzus de is minòrias linguìsticas e de is minòrias natzionalis, pustis chi dh’iat incarreràt una ICE (Initziativa de is Citadinus Europeus), e custu est stètiu lègiu meda. Depeus perou arregordai chi sa UE est frima fintzas poita ca sa lei acrarat chi sceti is stadus tenint cumpetèntzias impitzus  de sa polìtica linguìstica interna. Aici chi sa Fràntzia nci bolit fai sparessi is lìnguas de logu de issa, comenti est fendi, sa UE podit fai pagu e nudda. Una parti de su trabballu nostu est de fai mudai de bisura a sa UE. Chi sa UE podit amparai is matas e is piscis depit podi amparai fintzas is lìnguas de logu, chi funt in perìgulu mannu.

Sa UE trabballat contra is discriminatzionis chi pertocant s’arratza, sa genia, perou no contra is discriminatzionis chi pertocant is lìnguas, perou no spricat poita ddu fait.

D: ita pensas de sa lìngua sarda?

 Dda stimu, e stimu su de essi in Sardìnnia. Mi praxit a dda intendi candu seu a innia, e dda amparu cun totu su coru, – fintzas mancai no dda cumprendu. Seu interessau a connosci mellus comenti est andendi s’imparu de sa lìngua a is giòvunus e su chi est su proponimentu de educatzioni fitiana in lìngua sarda, e sa presèntzia in is mèdia puru etc.

D: comenti podeus partecipai a su movimentu linguìsticu chi gherrat po s’egualidadi? Comenti  podeus ponni impari is energias cosa nosta?

ELEN est fatu de organizatzionis, e insaras sa manera mellus po una fèmina e unu òmini po bintrai in ELEN est a bintrai o agiudai is assòtzius chi funt in ELEN: Comitadu pro su Sardu Ufitziale e Babel Film Festival.

Is assòtzius e is organizatzionis podint preguntai de bintrai in ELEN fendi sa pregunta a su diretivu de ELEN o preguntendiddu a is duus assòtzius sardus chi giai nci funt.

ELEN est gherrendi po sa ratìfica de sa Carta europea de is lìnguas de minòria e regiònalis, aici comenti po s’adelantamentu de leis sardas chi amparint su spainamentu de su sardu e sa normalizatzioni cosa sua e, insaras, calichisiat agiudu chi benit de Sardìnnia est beni beniu.

1 comments On S’importàntzia de su movimentu linguìsticu e sa lìngua sarda. Interbista cun Davyth Hicks.

Comments are closed.